Izindaba

Bahlaba eyokunyuswa kweminyaka yokuthenga utshwala kuleli

Zimbili Vilakazi|Published

UMENGAMELI wezwe uCyril Ramaphosa, ubengomunye wabaholi abahambele inkonzo yomgcwabo wezingane eziwu- 21 ezashona endaweni yokucima ukoma eNyobeni Tavern, eScenery Park, e-East London. Ubehambisana nonguNdunankulu e-Eastern Cape, uMnuz Oscar Mabuyane, nabanye abaholi bezoduduza imindeni elahlekelwe Isithombe: Henk Kruger/African News Agency (ANA)

SIPHAKAMISO sikaMengameli Cyril Ramaphosa sokwenyuswa kweminyaka yabagunyazwe ukuthenga nokuphatha utshwala nokuba sezindaweni ezibudayisayo, basihlabile abanikazi bezindawo zokucima ukoma.

Izolo uRamaphosa esemngcwabeni wezingane eziwu-21 ezashonela endaweni yokucima ukoma eNyobeni Tarven eScenery Park e-Eastern Cape, uthe mhlawumbe isisombuluko enkingeni yentsha ecwile ophuzweni oludakayo ngukuthi kunyuswe iminyaka yabagunyazwe ukuphatha utshwala iye ku-21.

Iningi lezingane ezishone kulesi sigameko zingaphansi kweminyaka engu-18, okuyiminyaka egunyaziwe kuleli ukuphatha utshwala.

URamaphosa uthe kuzofanele babheke ukuthi akudingi yini kubuyekwezwe iminyaka evumelekile yokuphuza utshwala kuleli kusuka kwengu-18 kuye kwabaneminyaka ewu-21.

Usomabhizinisi weMax’s Lifestyle eMlaza, uMnuz Max Mqadi uthe akuzukusiza ngalutho ukunyusa iminyaka, into okufanele kuhlalwe kuyoyindlela yokuziphatha yabantu.

“Uhulumeni akangasoli iminyaka. Kufanele azinuke amakhwapha ukuthi wenza okwanele yini ukuthi izingane zibe nezindawo ezilungile zokuzijabulisa, nathi esingosomabhizinisi botshwala kufanele sizibheke ukuthi senza ngokuyikho yini, bese abazali bephinde babuyekeze ukuthi bazikhulisa ngendlela efaneleyini izingane,” kusho uMqadi.

Uthe izindawo eziningi zasemakhaya nasemalokishini ngeke ufice zinezinkundla zokudlala i-tennis nezinye izinhlobo zemidlalo. Uthe ngalokhu uhulumeni kufanele azinuke amakwapha ukuthi usekwenzile yini okufanele ngaphambi kokuthi agijimele ukuthi uzokwenyusa iminyaka.

Uthe kunemithetho yokuthi abantu mabangaphuzi bese beshayela kodwa basekhona abakwenzayo. Uphinde wenza isibonelo ngokukhulelwa kwezingane ezineminyaka engaphansi kuka-16, athe kusaqhubeka nokwenzeka yizekuyicala ukuya ocansini nengane engaphansi kwale minyaka.

Umdayisi wotshwala waKwaMashu ongathandanga ukudalulwa uthe kungasiza ukuqiniswa kwemithetho emalokishini ngoba ziningi izindawo ezingawulandeli umthetho.

Uthe bangajabula uma kuqina imithetho ngoba angagcina evalwa amashibhi angekho emthethweni nokungaholela ekutheni ibhizinisi lisimamekwabanezimvume zokudayisa.

“Mina senginesikhathi eside ngidayisa utshwala kodwa ibhizinisi lami alisafani ngona sesibaningi, sibanga nabantu abadayisa ngaphandle kwemvume, abadayisela izingane ngoba bayazi ukuthi bangavalwa noma yinini uma bebanjwa, ngakho benza noma kanjani. Akekho umuntu ongazi ukuthi izingane azidayiselwa usthwala.”

UMnuz Sakhile Msibi onethaveni eNanda, utheiminyaka egunyaza ukuphathwa kotshwala inganyuswa ize ifikeku-30 kepha uma kungabhekwa umnyombo owenza ukuthi abantu abangavumelekile baphathe utshwala, lokhu kuyobe kufana nokuthela amanzi emhlane wedada.

UMqondisi weSouthern African Alcohol Policy Alliance, uMnuz Maurice Smithers utheyize bevumelana noRamaphosa kolokunyuswa kweminyaka, kuningi okudinga ukwenziwa.

UMENGAMELI wezwe uCyril Ramaphosa, ubengomunye wabaholi abahambele inkonzo yomgcwabo wezingane eziwu- 21 ezashona endaweni yokucima ukoma eNyobeni Tavern, eScenery Park, e-East London. Ubehambisana nonguNdunankulu e-Eastern Cape, uMnuz Oscar Mabuyane, nabanye abaholi bezoduduza imindeni elahlekelwe Isithombe: Henk Kruger/African News Agency (ANA)

“Ziningi izinto okufanele zibhekwe njengokuthi kunyuswe intengo yotshwala kubize ukubuthenga, kuvalwe izinhlobo eziningi zokubukhangisa okukhona kuzo iTV nezingqwembe ezisemgwaqeni, ukuncishiswa kwezindawo ezibudayisayo, bese kufakwa imali ekwakhiweni kwezindawo zokungcebeleka,” kusho uSmithers.

Uthe izikhangiso zipenda isithombe sokuthi utshwala yinto enhle bese izingane zizithola zibuhalela, yingakho kufanele kuvalwe izikhangisi zabo.

Uphinde wathi uhulumeni udinga ukudala ezinye izindlela zokuthi abantu basemalokishini nasemakhaya benze imali, ukuze bangazitholi besalelwe wumbono owodwa wokuthi indlela engcono yokwenza imali ngukubadayisa utshwala.

Izolo uhulumeni, abaholi bomphakathi nenhlangano emele abadayisa utshwala, bavumelane ngazwi linye ngokuthi kumele kuthathwe izinyathelo zokuqiniswa kwemithetho elawula ukudayiswa kotshwala, ukuze kungabi yize lezeukushona kwezinganeeziwu-21.

USihlalo weNational Liquor Traders Council kuzwelonke, uMnuz Lucky Ntimane uthe okwenzeke eNyobeni akwamukelekile, futhi asikho esinye isikhathi sokuthi basukume benze okuthile ngaphandle kwalesi samanje.

“Ngeke sivume ukuthi impilo yabantwana, abaningi kangaka ukuthi ishabalale egameni lebhizinisi lotshwala,” kusho uNtimane.

Udokotela obevela eMnyangweni wezeMpilo, uthe imiphumela yokuhlolwa kwezingane ayikabuyi eCape Town.