MHLELI: Ngicela ukuphawula ngamagamana ayiziswana abhekiswe kimi nguMntwana uThokozani kaPenuel kaSolomon ebesesihlokweni sakwelakho ngoLwesine, ngo-Okthoba 21, 2021.
Okokuqala; uMntwana uThokozani uzama ukungifundisa umsebenzi wami njengoNdunankulu owabekwa yiNgonyama uCyprian Nyangayezizwe Bhekuzulu kaSolomon ngonyaka ka-1954, angazi ke ukuthi wayengakanani.
Okwesibili; kuyahlekisa ukuthi ehle adilike kimi umntwana womzawami, uMntwana uPenuel. Njengoba ekhuluma indaba zobuKhosi naseNdlunkulu akaze akhulele nakowodwa umuzi wenkosi njengoba ingaka-nje. Namanje ukhuluma-nje akekho ngisho emagcekeni asendlunkulu.
Le mihhumo ayiloba ngami, uhhuma kangaka-nje yingoba umntwana omzalayo amthola entombini ayethandana nayo yakwaMsweli. Yikho-nje ebhala ngazo zonke lezi zinto angazaziyo. Yikho-nje ekhombisa nendelelo engaka-nje yingoba ungowesihlahla, akasiyo ingane yamacansi omntwana omzalayo.
Wenziwa yikho-nje ukuthi kazalelwanga endlunkulu, nxa ekhuluma ngami kanje nginguyise kuwukungidelela njengoba uMntwana uPenuel engumzawami. Mina noMntwana uPenuel sizalwa yizelamani. ISilo uSolomon kaDinuzulu sizale uMntwana uPenuel, owelanywa ngumntwana omkhulu waKwaSokesimbone, uMntwana uMshiyeni kaDinuzulu yena-ke ebeselanywa nguMntwana uMagogo kaDinuzulu ongizalayo, umafungwase, iNkosazana kaDinuzulu uqobo. Lesi phandle abhozomele ngaso izindaba zasendlunkulu ngesasemaphandleni, ekhaya konina.
UMntwana uThokozane uthi ngibehlisa isithunzi nxa ngithi bayimilanjwana, labo abazaleke kanjalo. Ngiyaqala ukufunda ukuthi igama lesiZulu lokuthi umuntu ozelwe njengaye ngumlanjwana, liyinhlamba. Nathi sinayo imilanjwana. Kuyinsini ukuthi umntwana ukhuluma kanje kodwa azi kahle ukuthi yonke impilo yakhe kuze kube manje, yena ubaziwa futhi ebizwa ngoMnuz uThokozani Msweli. Sonke isikhathi ngenkathi engusomlomo kuMasipala weLembe ubaziwa kanjalo.
Le ngane yomzawami ibhekisa amagama endelelo kimi uma ngisebenza umsebenzi wami, amagama athi ngiyaxhomondela. Lokhu kubhekiswe kimi ngumntwana ongazalelwanga emacansini asendlunkulu.
Ungikhomba amaphutha athi ngawenza. Angazi nelilodwa. Sengiphinde ngaphindaphinda ukuthi ekukhothameni kweSilo inkosi uDinuzulu ngo-Okthoba 1913, isidumbu seSilo sathwalwa ngenqola sisuka eMhluzi, eMiddelburg, epulazini esasidingiselwe kulo saze safika KwaNobamba.
Emva kokutshalwa kweSilo uDinuzulu, uMankulumana kaSomaphunga, induna enkulu yasoSuthu nabantwana bacabanga ukuthi uMntwana uDavid Nyawana kaDinuzulu owayemdala kunomntwana uSolomon, nguye inkosana yeSilo uDinuzulu. Bese sebekhomba uMntwana uDavid ukuthi nguye ozothatha isikhundla sobukhosi.
Khona lapho ngaleso sikhathi wakhulekelwa kwathiwa “Bayede!” Kanti uMntwana uSolomon unencwadi ayeyithungele ebhantshini lakhe eyayibhalwe nguyise iNgonyama uDinuzulu, okwathi nxa eyikhipha uMntwana uDavid wathi uyasibona isandla esibhale le ncwadi ukuthi ngesakhe uyise, inkosi uDinuzulu. Khona lapho kwabe sekukhulekelwa uMntwana uSolomon kwathiwa “Bayede!”
Yingakho-ke izibongo zoMntwana uDavid zithi: “YiNkosi abayibeke ekuseni kubo KwaNobamba. Bayikhipha ntambama!”
Kusukela ngalolo suku inkosi yaKwaDlamahlahla, iNgonyama uSolomon yathathwa njengeSilo. Ngokufunda kwami encwadini ebhalwe nguMnuz Lugg owayengundabazabantu omkhulu eMgungundlovu, iSilo uSolomon saze sabonana noNdunankulu ePitoli, ngo-1916.
Sengikhulile-nje, kuvele umbango wezingane zeSilo uSolomon, uMntwana uNyangayezizwe noMntwana uThandayiphi. Emva kokuba sekwenziwe ucwaningo, kwavela ukuthi iSilo uSolomon ngokusho kweNdlovukazi (oKaMathathela) ozala iSilo uNyangayeziwe, yayimthumele incwadi eshoyo ukuthi indlalifa nguMntwana uNyangayezizwe. Ngemva kwalokho, umntwana wabizwa ngeSilo, wathathwa njengeNgonyama.
Waze wanikwa izincwadi zikahulumeni zokubekwa ngo-1948, ekade aba yiSilo endlunkulu nasesizweni sikaZulu. Le ngane yomzawami ijikijela amagama ayiziswane kimi, ithi engakwenzayo ngakwenza “ngobudedengu”. Kuyamangalisa ukubizwa ngala magama yingane engakhulelanga endlunkulu, ingane yesihlahla.
Angikwazi mina ukuthi iSilo lesi esikhona, iNgonyama uMisuzulu kaZwelithini, sibekwe yimi. Babekhona abantwana nendlunkulu kufundwa incwadi yefa yeSilo uZwelithini, lapho abhale khona ukuthi oyongena esikhundleni nguMntanenkosi iNdlovukazi uMantfombi Shiyiwe kaSobhuza. Esho ukuthi nguyena ndlunkulu wakhe okuyovela kuye inkosana. Yona indlovukazi yashiya eyayo incwadi yefa, ebhale ukuthi nguMntwana uMisuzulu ozothatha ubukhosi.
Kodwa ngisho ukuba iSilo neNdlovukazi uMantfombi babengazishiyanga lezi zincwadi zamafa, inkosikazi yeSilo uZwelithini bekuvele kunguMntanenkosi uMantfombi. Walotsholwa yisizwe sonke. Izinkomo zokumlobola ezazivela emakhosini, zaqoqwa esizweni ziqoqwa yimi.
Kuyisimanga ukuthi umuntu owakhombisa indlunkulu yonke nezwe ukuthi uyedelela, esukuma ebanga umsindo kufundwa incwadi yefa, angafundisa mina ngenhlonipho ebe eyisedeleli yena sokuqala nesokugcina.
UMntwana uThokozani engithuka ngokuthi mina ngigxambukela ezindabeni zasendlunkulu, yini ayazi yena ngezindaba zasendlunkulu njengoba azalelwa wakhulela ekhaya konina, emaphandleni?
Wazini uMntwana uThokozani uma ebhala ethi: “Kusukela nini ukuthi undunankulu aziphe amandla angaka phezu kobuKhosi bukaZulu?” Kodwa ngehlelwa yini-nje muzi wenkosi? UMntwana wenziwa ukungazi ukuthi mina ngathi ngingazalwa esibhedlela saKwaCeza, iNgonyama uSolomon kaDinuzulu eyayithume udadewabo uMntwana uMagogo ongizalayo ukuba ayogana ubaba bengaqomisene, yangiletha esigodlweni sayo KwaDlamahlahla. Ngihambe sengathomba.
Ngamanga aluhlaza ukuthi mina ngamsasazela ngamaphoyisa nxa exova umhlangano wokufundwa kwencwadi yefa lendlovukazi. UMntwana uThokozani uthi ngathi amaphoyisa kawamhlalise phansi, wangakunaka ukusho kwami ukuthi akahlale phansi. Uma ezalwa ngumzawami uMntwana uPenuel, inkosi emzalayo nomama abancela ibele elilodwa leNdlovukazi uSilomo (uKaNtuzwa), kasiyo yini-ke indodana yami? Kwakufanele nxa ngimkhuza angilalele, ahlale phansi.
IsiNgisi lesi Ndabezitha ubobuyela esikoleni uyosifundisisa. Nxa ngithi ngesiNgisi; “I am not an ass”, bengisho ukuthi kangisiyo imbongolo. Ngangingasho lona ibhodwe lezinja! Ubofunda kahle ukubizwa kwamagama, uwazi umehluko.
Nxa ngithukwa yizingane zasendlunkulu lezi azibalayo; oMntwana uNozwe noMntwana uMandla, kufanele ngani ngingaziphenduli? Futhi khona okwempela, ngiyintanga yenu makwenziwani?
NoSifiso lowo aqholosha ngaye, kasho ukuthi uzalwa yiyiphi inkosi. Zonke lezi zinhlamba zoMntwana uThokozani zokuthi iSilo uMisuzulu ukhonjwe yimi ngentshebe, ngibona ziveza umehluko womuntu ozalelwe nokhulele endlunkulu ukuthi ungakanani kunalowo okhulele emaphandleni.
UMntwana waseZibindini kayiso isiyingayingana esifana nawe Ndabezitha. Akaze angethwese icala lokuthi ngangimhlasela uma ngidalula ukuthi isitatimende esakhishwa sasingaveli eSilweni uMisuzulu kodwa sasivele komunye walaba abaseduzane neSilo futhi engekho naseduzane kweSilo enoKhongolose eThekwini.
Nxa uMntwana waseKhwezi omfaka lapha, ethi angisiye owasendlunkulu kakufanele ngani-ke naye ngimkhumbuze ukuthi uvele kanjani?
Udaba lokuzalwa komntwana akusiyo imfihlo. Ngitsheneni ukuthi uMntwana uMagogo wazaleka kanjani, bese-ke ningijivaza kahle senichazile ukuthi wazaleka kanjani.
Mangosuthu Buthelelezi
ILUNGU LEPHALAMENDE